Murat Yıldırımoğlu
Uzun zamandır Türk
Telekomünikasyon’un özelleştirilmesi gündemde. Ama bu konuda halen görüş
birliği sağlanamamış durumda. Birçok kişi Türk Telekom gibi zarar etmeyen ve
nispeten iyi işleyen bir devlet kuruluşunun niçin satılması gerektiğini
kavrayabilmiş değil. Bu yüzden Türk Telekom’un, bir an önce ve tümüyle
özelleşmesinin niçin yararlı olacağını anlatmaya çalışacağım. Bu konu şu anda
Türk Bilişim Endüstrisi için en hayati konulardan birisidir.
Telekom’un özelleştirilmesi için
gerekçeler:
1) Yetersiz hizmet alıyoruz
(bekleyen telefon sayısı)
2) Hizmetleri pahalıya alıyoruz.
3) Çağdaş hizmetleri çok geç elde
edebiliyoruz (GSM ve Internet gibi)
4) Bazı çağdaş hizmetleri alamıyoruz
(ISDN gibi).
1) Telefon hat kapasitemiz 1983
yılından beri sürekli arttı. Ancak bu artış halen telefona ve diğer servislere
olan talebin altında seyrediyor. Şu anda telefon bekleyenlerin sayısı
milyonlara dayanmış durumda. Türk Telekom özelleşmiş olsaydı telefon isteyen
herkes karşısında birkaç tane şirket bulur ve en kısa zamanda telefonuna
kavuşurdu. Çünkü telefon şirketleri için kazanç telefon sahiplerinin ettikleri
telefonlardan ve yararlandıkları diğer hizmetlerden gelir ve bu yüzden istekli
herkesi an kısa zamanda telefon sahibi yapmak gerekir. Telefonun yanısıra
kablolu televizyon için de bekleyen yüzbinlerce kişi bulunduğunu anımsamakta
yarar var.
2) OECD’nin iki yılda bir
hazırladığı “İletişim Değerlendirmesi”nin 1995 yılı versiyonunda OECD bünyesindeki
25 ülkenin iletişim yapıları
inceleniyor (31). OECD ülkeleri, dünyanın en zengin ülkelerini oluşturuyor.
OECD ülkelerinde bulunan 409 milyon telefon hattı dünyadaki bütün telefon
hatlarının yüzde 71’ine karşılık geliyor.
Bu değerlendirmede iletişim tarifeleri de karşılaştırılıyor. Bu
karşılaştırma üç alanda yapılıyor. İlk iki alanda iş ve ev telefonları için
3000 değişik özellikte ve değişik mesafelerdeki konuşmaların maliyeti satın
alma gücü paritesi ile karşılaştırılıyor. Bu karşılaştırmaya göre iş telefonu alanında en pahalı 10 ülke şöyle
sıralanıyor:
|
Sıra |
Ülke |
|
1 |
Türkiye |
|
2 |
Portekiz |
|
3 |
Avusturya |
|
4 |
İtalya |
|
5 |
İspanya |
|
6 |
İrlanda |
|
7 |
Avustralya |
|
8 |
Yunanistan |
|
9 |
Almanya |
|
10 |
Fransa |
Tablo 2: İş Telefonu Ücretlerine
Göre İlk 10 Ülke
Ev telefonu alanında sıralama şu
şekilde gerçekleşiyor:
|
Sıra |
Ülke |
|
1 |
Portekiz |
|
2 |
Türkiye |
|
3 |
İrlanda |
|
4 |
Avusturya |
|
5 |
İspanya |
|
6 |
Yunanistan |
|
7 |
Avustralya |
|
8 |
İtalya |
|
9 |
ABD |
Tablo 3: Ev Telefonu Ücretlerine
Göre İlk 9 Ülke
Aynı değerlendirmede uluslararası
görüşme tarifelerine göre ülkeler şu şekilde sıralanıyorlar:
|
Sıra |
Ülke |
|
1 |
Japonya |
|
2 |
Türkiye |
|
3 |
İspanya |
|
4 |
Portekiz |
|
5 |
Avusturya |
|
6 |
Lüksemburg |
|
7 |
İzlanda |
|
8 |
Almanya |
|
9 |
İtalya |
|
10 |
Danimarka |
Tablo 4: Uluslararası Görüşme
Ücretlerine Göre İlk 10 Ülke
Görüldüğü gibi Türkiye üç
değerlendirmede de ya birinci ya ikinci.
Yukardaki tablolarda Japonya’ya
ayrıca dikkat çekmek istiyorum. Japonya’da da özelleştirilmeye çalışılan bir
devlet tekeli var. Bu tekel Japonlara pahalıya patlıyor: Japonya uluslarası görüşmelerde OECD
ülkeleri arasında en pahalı tarifeye sahip ülke. NTT’nin uyguladığı
uluslararası görüşme tarifesi ABD’nin 2.5 katı (32) . Özel telefon hatları
Japon vatandaşlarına 3 kat fazla paraya mal oluyor. Japonya’da Internet erişimi
de ABD’den 30 kat pahalı. Yeni bir telefon hattı içinse “absurd” bir fiyat olan 700 dolar isteniyor.
Japonya örneği de tekellerin vatandaşlara ne kadar pahalıya mal olduğunu gösteriyor.
Pahalı telefon görüşmeleri
yüzünden dünyanın en az uluslararası görüşme yapan ülkeleri arasındayız. Bir
ITU (International Telecommunications Union) araştırmasının sonuçlarına göre
(33) Türkiye, Cibuti, Bostwana,
Swaziland ve Lesotho gibi Afrika ülkelerinden bile daha az uluslararası görüşme
yapıyor. Aşağıdaki tablo kişi başına düşen uluslarası görüşmeleri dakika (MITT)
cinsinden gösteriyor:
|
Ülke |
Kişi
Başına Düşen Uluslararası Görüşme
Miktarı (MITT) |
|
Lüksemburg |
423.7 |
|
İsviçre |
209.2 |
|
Belçika |
82.3 |
|
Avusturya |
81.5 |
|
OECD Ortalaması |
21.1 |
|
İspanya |
18.4 |
|
Portekiz |
14.1 |
|
Japonya |
9.4 |
|
Türkiye |
3.4 |
|
Dünya Ortalaması |
7.3 |
Tablo 5: Uluslarası Görüşme
Sürelerine Göre Ülkeler
Pahalı hizmet uydular aracılığı ile gerçekleştirilen veri
iletişiminde de söz konusu. Örneğin, uydular üzerinden veri iletişimi sağlayan
Verinet firmasının Türkiye genelindeki terminal sayısı 50 (34). Türkiye’de uydu
veri iletişiminin üzerinden iki yıl geçmesine rağmen VSAT terminal sayısı
sınırlı düzeyde. Bu konuda tüketici tarafında caydırıcı olan husus VSAT
terminallerinin aylık abone bedeli. Türk Telekom VSAT terminallerinin
herbirinden aylık abon ebedeli olarak 550 dolar alıyor. Bu bedel daha önce 800
dolardı. Verinet genel müdürü Ahmet Hamarat, İngiltere’de VSAT terminallerinin
yıllık kirasının 15 dolar civarında olduğunu belirtiyor.
Bu bilgilere karşın 21 Mayıs 1996’da Sabah gazetesinde
yayınlanan “En ucuz “alo”yu Türkler diyor” başlıklı haberde Türk
Telekomünikasyon yetkililerinin bir açıklaması yer alıyor. Bu açıklamaya göre
Türkiye’de konuşma tesis ücreti, telefon kirası ve abone ücretleri Almanya,
İngiltere, Hollanda, İspanya, İrlanda ve Norveç’ten daha ucuzmuş. Telekom’un, Mart 1996 verilerine göre, aylık
telefon kirası Türkiye’de ve diğer ülkelerde şu şekilde:
|
Ülke |
Aylık Telefon Kirası (Türk
Lirası) |
|
Türkiye |
166.660 |
|
Almanya |
1.060.500 |
|
Hollanda |
1.046.500 |
|
İngiltere |
1.478.000 |
|
İrlanda |
1.264.000 |
|
İspanya |
752.500 |
|
Norveç |
1.169.700 |
Tablo 6: Ülkelerin Telefon Kirası
Telefon tesis ve görüşme (kontur)
ücretleri de aşağıdaki gibi:
|
Ülke |
KDV |
Tesis |
Kontur |
|
Türkiye |
15 |
5.000.000 |
2.000 |
|
Almanya |
15 |
4.312.000 |
4.830 |
|
Hollanda |
17.5 |
6.013.000 |
6.580 |
|
İngiltere |
17.5 |
12.460.000 |
5.250 |
|
İrlanda |
21 |
15.169.000 |
11.380 |
|
İspanya |
16 |
5.950.000 |
3.220 |
|
Norveç |
23 |
8.890.000 |
6.820 |
Tablo 7: Kontur Ücretlerine Göre
Ülkeler
Görüldüğü gibi Türk
Telekomünikasyon, hem satın alma paritesine göre dünyanın en pahalı ücretlerini
uyguluyor, hem de kendisinin en ucuz hizmet şirketlerden birisi olduğunu iddia
edebiliyor.
3) GSM ve Internet gibi çağdaş
hizmetlere çok geç kavuşuyoruz. Aşağıdaki tablo Avrupa Ülkelerinde GSM’in
Hizmete Başlama Tarihlerini gösteriyor (35):
|
Ülke |
GSM’in
Başlama Tarihi |
|
İngiltere |
1991 Aralık |
|
Finlanda |
1992 Ocak |
|
Danimarka |
1992 Mart |
|
Fransa |
1992 Temmuz |
|
Almanya |
1992 Temmuz |
|
Portekiz |
1992 Ekim |
|
İsveç |
1992 Kasım |
|
İsviçre |
1993 Mart |
|
Norveç |
1993 Mayıs |
|
Yunanistan |
1993 Temmuz |
|
İrlanda |
1993 Haziran |
|
Lüksemburg |
1993 Temmuz |
|
Avusturya |
1993 Sonbaharı |