Türk Telekomünikasyon’un Durumu ve Özelleştirilmesi

 

Murat Yıldırımoğlu

 

Uzun zamandır Türk Telekomünikasyon’un özelleştirilmesi gündemde. Ama bu konuda halen görüş birliği sağlanamamış durumda. Birçok kişi Türk Telekom gibi zarar etmeyen ve nispeten iyi işleyen bir devlet kuruluşunun niçin satılması gerektiğini kavrayabilmiş değil. Bu yüzden Türk Telekom’un, bir an önce ve tümüyle özelleşmesinin niçin yararlı olacağını anlatmaya çalışacağım. Bu konu şu anda Türk Bilişim Endüstrisi için en hayati konulardan  birisidir.

 

 

Telekom’un özelleştirilmesi için gerekçeler:

 

1) Yetersiz hizmet alıyoruz (bekleyen telefon sayısı)

2) Hizmetleri pahalıya alıyoruz.

3) Çağdaş hizmetleri çok geç elde edebiliyoruz (GSM ve Internet gibi)

4) Bazı çağdaş hizmetleri alamıyoruz (ISDN gibi).

 

1) Telefon hat kapasitemiz 1983 yılından beri sürekli arttı. Ancak bu artış halen telefona ve diğer servislere olan talebin altında seyrediyor. Şu anda telefon bekleyenlerin sayısı milyonlara dayanmış durumda. Türk Telekom özelleşmiş olsaydı telefon isteyen herkes karşısında birkaç tane şirket bulur ve en kısa zamanda telefonuna kavuşurdu. Çünkü telefon şirketleri için kazanç telefon sahiplerinin ettikleri telefonlardan ve yararlandıkları diğer hizmetlerden gelir ve bu yüzden istekli herkesi an kısa zamanda telefon sahibi yapmak gerekir. Telefonun yanısıra kablolu televizyon için de bekleyen yüzbinlerce kişi bulunduğunu anımsamakta yarar var.

 

2) OECD’nin iki yılda bir hazırladığı “İletişim Değerlendirmesi”nin 1995 yılı versiyonunda OECD bünyesindeki 25 ülkenin  iletişim yapıları inceleniyor (31). OECD ülkeleri, dünyanın en zengin ülkelerini oluşturuyor. OECD ülkelerinde bulunan 409 milyon telefon hattı dünyadaki bütün telefon hatlarının yüzde 71’ine karşılık geliyor.  Bu değerlendirmede iletişim tarifeleri de karşılaştırılıyor. Bu karşılaştırma üç alanda yapılıyor. İlk iki alanda iş ve ev telefonları için 3000 değişik özellikte ve değişik mesafelerdeki konuşmaların maliyeti satın alma gücü paritesi ile karşılaştırılıyor. Bu karşılaştırmaya göre  iş telefonu alanında en pahalı 10 ülke şöyle sıralanıyor:

       

Sıra

Ülke

1

Türkiye

2

Portekiz

3

Avusturya

4

İtalya

5

İspanya

6

İrlanda

7

Avustralya

8

Yunanistan

9

Almanya

10

Fransa

Tablo 2: İş Telefonu Ücretlerine Göre İlk 10 Ülke

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ev telefonu alanında sıralama şu şekilde gerçekleşiyor:

       

Sıra

Ülke

1

Portekiz

2

Türkiye

3

İrlanda

4

Avusturya

5

İspanya

6

Yunanistan

7

Avustralya

8

İtalya

9

ABD

Tablo 3: Ev Telefonu Ücretlerine Göre İlk 9 Ülke

 

Aynı değerlendirmede uluslararası görüşme tarifelerine göre ülkeler şu şekilde sıralanıyorlar:

       

Sıra

Ülke

1

Japonya

2

Türkiye

3

İspanya

4

Portekiz

5

Avusturya

6

Lüksemburg

7

İzlanda

8

Almanya

9

İtalya

10

Danimarka

Tablo 4: Uluslararası Görüşme Ücretlerine Göre İlk 10 Ülke

 

Görüldüğü gibi Türkiye üç değerlendirmede de ya birinci ya ikinci.

 

Yukardaki tablolarda Japonya’ya ayrıca dikkat çekmek istiyorum. Japonya’da da özelleştirilmeye çalışılan bir devlet tekeli var. Bu tekel Japonlara pahalıya patlıyor:  Japonya uluslarası görüşmelerde OECD ülkeleri arasında en pahalı tarifeye sahip ülke. NTT’nin uyguladığı uluslararası görüşme tarifesi ABD’nin 2.5 katı (32) . Özel telefon hatları Japon vatandaşlarına 3 kat fazla paraya mal oluyor. Japonya’da Internet erişimi de ABD’den 30 kat pahalı. Yeni bir telefon hattı içinse  “absurd” bir fiyat olan 700 dolar isteniyor. Japonya örneği de tekellerin vatandaşlara ne kadar pahalıya   mal olduğunu gösteriyor.

 

Pahalı telefon görüşmeleri yüzünden dünyanın en az uluslararası görüşme yapan ülkeleri arasındayız. Bir ITU (International Telecommunications Union) araştırmasının sonuçlarına göre (33)  Türkiye, Cibuti, Bostwana, Swaziland ve Lesotho gibi Afrika ülkelerinden bile daha az uluslararası görüşme yapıyor. Aşağıdaki tablo kişi başına düşen uluslarası görüşmeleri dakika (MITT) cinsinden gösteriyor:

 

 

 

 

 

Ülke

Kişi Başına Düşen Uluslararası

Görüşme Miktarı (MITT)

Lüksemburg

423.7

İsviçre

209.2

Belçika

82.3

Avusturya

81.5

OECD Ortalaması

21.1

İspanya

18.4

Portekiz

14.1

Japonya

9.4

Türkiye

3.4

Dünya Ortalaması

7.3

Tablo 5: Uluslarası Görüşme Sürelerine Göre Ülkeler

 

Pahalı hizmet uydular aracılığı ile gerçekleştirilen veri iletişiminde de söz konusu. Örneğin, uydular üzerinden veri iletişimi sağlayan Verinet firmasının Türkiye genelindeki terminal sayısı 50 (34). Türkiye’de uydu veri iletişiminin üzerinden iki yıl geçmesine rağmen VSAT terminal sayısı sınırlı düzeyde. Bu konuda tüketici tarafında caydırıcı olan husus VSAT terminallerinin aylık abone bedeli. Türk Telekom VSAT terminallerinin herbirinden aylık abon ebedeli olarak 550 dolar alıyor. Bu bedel daha önce 800 dolardı. Verinet genel müdürü Ahmet Hamarat, İngiltere’de VSAT terminallerinin yıllık kirasının 15 dolar civarında olduğunu belirtiyor.

 

Bu bilgilere karşın 21 Mayıs 1996’da Sabah gazetesinde yayınlanan “En ucuz “alo”yu Türkler diyor” başlıklı haberde Türk Telekomünikasyon yetkililerinin bir açıklaması yer alıyor. Bu açıklamaya göre Türkiye’de konuşma tesis ücreti, telefon kirası ve abone ücretleri Almanya, İngiltere, Hollanda, İspanya, İrlanda ve Norveç’ten daha ucuzmuş.  Telekom’un, Mart 1996 verilerine göre, aylık telefon kirası Türkiye’de ve diğer ülkelerde şu şekilde:

 

Ülke

Aylık Telefon Kirası (Türk Lirası)

Türkiye

166.660

Almanya

1.060.500

Hollanda

1.046.500

İngiltere

1.478.000

İrlanda

1.264.000

İspanya

752.500

Norveç

1.169.700

Tablo 6: Ülkelerin Telefon Kirası

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Telefon tesis ve görüşme (kontur) ücretleri de aşağıdaki gibi:

 

Ülke

KDV

Tesis

Kontur

Türkiye

15

5.000.000

2.000

Almanya

15

4.312.000

4.830

Hollanda

17.5

6.013.000

6.580

İngiltere

17.5

12.460.000

5.250

İrlanda

21

15.169.000

11.380

İspanya

16

5.950.000

3.220

Norveç

23

8.890.000

6.820

Tablo 7: Kontur Ücretlerine Göre Ülkeler

 

Görüldüğü gibi Türk Telekomünikasyon, hem satın alma paritesine göre dünyanın en pahalı ücretlerini uyguluyor, hem de kendisinin en ucuz hizmet şirketlerden birisi olduğunu iddia edebiliyor.  

 

3) GSM ve Internet gibi çağdaş hizmetlere çok geç kavuşuyoruz. Aşağıdaki tablo Avrupa Ülkelerinde GSM’in Hizmete Başlama Tarihlerini gösteriyor (35):

 

 

Ülke

GSM’in Başlama Tarihi

İngiltere

1991 Aralık

Finlanda

1992 Ocak

Danimarka

1992 Mart

Fransa

1992 Temmuz

Almanya

1992 Temmuz

Portekiz

1992 Ekim

İsveç

1992 Kasım

İsviçre

1993 Mart

Norveç

1993 Mayıs

Yunanistan

1993 Temmuz

İrlanda

1993 Haziran

Lüksemburg

1993 Temmuz

Avusturya

1993 Sonbaharı